Doğruluğun ölçütleri nelerdir?

Doğruluğun ölçütleri nelerdir?

Bir  bilgiyi  doğru  kılan  nedir?  Kısacası  “Bir  bilgi  niçin doğrudur?” Genellikle bu problem bir önermenin doğruluğuyla ilişkilendirilip önermenin doğruluğunun nasıl olduğu problemine dönüştürülmektedir. Böylece doğruluk problemi, dilde “Anlamlı bir  ifade  nasıl  olur  da  dünyadaki  varlıklara  karşılık  gelir?”  ve “Dünyadaki   nesneleri   nasıl   olur   da   zihnimizde   temsil edebiliriz?”gibi   sorunlar   hâline   gelir.   Kısaca bubölümde doğruluğun  mahiyeti  hakkında  ileri  sürülen  görüşler tartışılır.

Ancak bilginin doğru olduğunu nasıl anlayacağız, doğruluğunu ne ile test edeceğiz? Felsefe tarihinde bu konuda verilen cevapları birkaç grupta toplamak mümkündür:

1– Gerçeğe uygunluk

Doğruluk, düşünce ile nesne arasındaki tam uygunluktur. Eğer  bir  nesne  hakkında  oluşturduğumuz  bir  görüş,  nesnenin kendisine   uyuyorsa   doğru;   ona   uymuyorsa   yanlıştır.   Bir benzetmeyle örneklendirirsek; zihni aynaya, zihnin konusu olan şeyleri de aynanın dışında ve onun önünde olan nesneler olarak düşünelim. Bu nesnelerin aynada yansıyacağı ve şekillerinin oluşacağı açıktır. Eğer bu yansıma ve şekil nesnenin kendisine uyuyorsa biz bu aynanın kusursuz bir ayna olduğunu ve nesneleri doğru bir biçimde yansıttığını söyleriz. Fakat bazı farklı aynalar nesneleri olduğundan değişik göstermekteler. Bu durumda önündeki nesneyi ona uygun yansıtmayan, çarpıtan aynaya kusurlu ayna der ve nesneleri de yanlış biçimde yansıttığını söyleriz.

2– Tutarlılık

Bir önermenin doğruluğu sistemde daha önce kabul edilmiş doğru önermelerle çelişmemesine dayanmaktadır. Önermeler kendi içindeki uyumu, yeni bir önerme ile de göstermelidir. Eğer yeni önerme var olan önermelerle çelişiyorsa yanlıştır. Bu ölçüte göre, önermenin tek başına doğruluğu önemli değildir; bir bütün içinde diğerleriyle çelişmemesi gerekir.

Rasyonalizm (Akılcılık) Nedir?

3– Tümel uzlaşım

Bu ölçüte göre, herkesin veya çoğunluğun kabul ettiği bilgiler doğrudur. Örneğin; bir an bir şey gördüğümüzü sandığımızda gördüğümüz şeyin var olup olmadığından yani görme eyleminin doğruluğundan şüphe ediyorsak yanımızda bulunanlara aynı şeyi onlarında görüp görmediğini sorarız. Eğer onlar da doğruluyorsa, gördüğümüz doğrudur. Bu tür, genelin onayını almak doğruluğun ölçütü olmaktadır.

4– Apaçıklık (Descartes)

Bir bilginin hem açık ve seçik hem de kuşku duyulmayan bir açıklıkta olması durumudur. Böyle bilgiler ancak sezgisel kavrama ve çıkarsamayla elde edilir.

Nedir açık ve seçik bilgi? Açık bilgi, bir bilgi ya da düşüncenin bir bütünlük içinde, tutarsızlık içermeden kavranmasıdır. Örneğin; diş ağrısının bilinmesi ve ağrının açıkça hissedilmesi gibi. Seçik bilgi ise, bir bilginin başka bir bilgi ya da düşünce ile karıştırılmaması durumudur. Örneğin; hangi dişin ağrıdığının bilinmesi gibi. (Descartes (1596-1650))

5– Fayda – Pragmatizm: J. Dewey, W. James, C. Pierce

Bir bilgi uygulanabilir, yararlı, tatmin edici sonuçlar veriyor veya bir problemi çözebiliyorsa doğrudur. Bu ölçütü kabul edenlere pragmatist denir. Pragmatistlere göre, bir bilgi yararlı olduğu sürece değerlidir ve doğrudur. Bu ölçüt kendini deneyle de destekler. Yani yararlı olan deneyle kanıtlanabilir. Örneğin; AIDS için bulunacak ilacın denenmesinde ortaya çıkacak olumlu sonuç onun doğru ilaç olduğunu gösterir. Bilim doğrularının pratik alandaki yararları, onların doğru olduğunu göstermektedir.