Psikolojide Araştırma Yöntem ve Teknikleri

Psikolojide Araştırma Yöntem ve Teknikleri

Davranışları konu edinen, insanı anlamayı, insan davranışlarını, insanın neden ve nasıl davrandığını açıklamayı amaçlayan bir bilim olarak psikoloji, konusuna uygun araştırma yöntemleri geliştirmiştir ve kullanmaktadır. Psikoloji doğa bilimleri gibi öncelikle var olanı ortaya koymak, betimlemek amacıyla betimleyici yöntemler denilen gözlem gibi yöntemleri kullanır. Olabildiğince doğru sonuçlara ulaşmak için araştırmalarında niceliksel bilgilere ulaşmaya çalışır. Bu nedenle istatistiksel yöntemlere ve korelasyona baş vurur. Davranışlar arasındaki neden – sonuç ilişkilerini sınayabilmek için deney yöntemini kullanır. Somut ve fayda amaçlı bir bilim olarak insan davranışlarıyla ilgili sorunları teşhis ve tedavi edebilmek için ilaç kullanmaz, ancak konuşma ve görüşmeye dayalı klinik yöntemler kullanır. 

Psikolojide davranışları incelerken ulaşılmak istenen dört temel amaç şunlardır:

Ücretsiz TYT-AYT Felsefe Grubu Dersleri Mobil Uygulaması: Testler, Deneme Sınavları ve Konu Özetleri

1. Betimleme
2. Açıklama
3. Yordama
4. Kontrol

Psikoloji biliminde doğrudan gözlenen davranışların ölçülmesinde uygun deney düzenekleri kullanılır. Dolaylı gözlenen davranışların (dikkat, bellek gibi zihinsel süreçler, zekâ gibi yetenekler, kişilik özellikleri) ölçülmesinde ise; test veya ölçek adı verilen ölçme araçları kullanılır.

TYT AYT Felsefe Grubu Uygulaması (TYT AYT tarzı özgün sorular, testler, konu anlatımı, deneme sınavları) Tamamı Ücretsiz 

1. Betimleyici yöntemler
   1. Gözlem
   2. Tarama Yöntemleri
   3. Görüşme
   4. Vaka incelemesi
2. Korelasyonel yöntemler
3. Deneysel yöntemler

Betimsel Yöntemler

1. Gözlem

a) Doğal Gözlem:

Bir olay veya herhangi bir canlı doğal ortamlarında, doğal halleriyle araştırmacının herhangi bir müdahalesi olmaksızın izlenmesidir. Doğal gözlemde, nelerin gözleneceğine ilişkin bir seçim yapılmaz; her davranış gözlenir ve gözlemler ayrıntılı olarak kayıt altına alınır. Doğal gözlem katılımlı ve katılımsız olmak üzere iki türlü yapılır.

b) Sistematik Gözlem:

Doğal gözlemin aksine, araştırmacı, seçilen belirli bir davranış üzerinde sistematik olarak gözlem yapar. Bir plana göre yapılır, yer, zaman ve koşullar araştırmacı tarafından belirlenir. Genellikle bu gözlemler için laboratuar gibi özel alanlar oluşturulmuştur. Gözlenenler, gözlendiklerinin farkındadırlar.

c) İç Gözlem (İçebakış):

Kişinin kendi üzerinde gözlem yapmasıdır. Kişinin kendi duygu ve düşüncelerini anlatmasıdır.

2. Tarama Yöntemleri

a) Test:

İnsanların zekâlarını, ilgilerini, yeteneklerini, tutumlarını, kişiliğini v.b. bireysel ayrılıkları ölçmek amacıyla kullanılan ve standart sorular şeklinde uygulanan metottur.

b) Anket:

Anket yöntemi de bir çeşit sistematik gözlemdir. Anket, belirli bir konu hakkında çok sayıdaki bireyin duygu ve düşüncelerini ölçmek/saptamak amacıyla hazırlanmış soru listeleridir. Anket yönteminde sonuçların güvenilir olması için soru listelerinin amaca uygun hazırlanmış olması gerekir. Ayrıca örneklem grubunun da evreni iyi bir şekilde temsil etmesi gerekir.

3. Görüşme (Mülakat):

Yüz yüze ve sözel olarak yapılan bir bilgi toplamadır. Bu konuşma bir kişiyle olabileceği gibi bir grup insanla da olabilir.

4. Vaka (Örnek Olay) Çalışması:

Vaka çalışması yöntemi de sistematik gözlem çeşididir. Vaka çalışmasında incelenen konu, enine boyuna ve derinliğine bütün yön ve boyutlarıyla incelenir. Bu yöntem bireyin psikolojik durumu hakkında ayrıntılı bilgi etmek için kullanılır. Bilgiler yapılan görüşmelerden, klinik psikologların ve psikiyatrların yaptığı değerlendirmelerden, uygulanan psikolojik testlerin sonuçlarından, sosyal (aile, arkadaş, okul, iş çevresi), mesleki ve eğitim durumu hakkındaki bilgilerden oluşur.

Korelasyonel Yöntemler (İlişkisel Yöntem)

Korelâsyonel yöntem iki değişken arasındaki ilişkiyi belirleme ve sayısal olarak ifade etmeye dayalı bir yöntemdir. Bu ilişki +1 ile -1 arasındaki sayılarla ifade edilir. Korelasyonel yöntemde değişkenler arasındaki ilişkinin sayılarla ifade edilen tam bir betimi ortaya konulmaya çalışılır. Üç türlü korelasyon vardır.

1. Pozitif Korelasyon:

İki değişken arasında ilişki varsa ve biri artıp diğeri de buna bağlı olarak artıyorsa ya da biri azalırken diğeri de buna bağlı olarak azalıyorsa (doğru orantı varsa) pozitif korelasyon vardır demektir. 0 ile +1 değerleri arasındaki sayılarla ifade edilir.
Mesela; boy arttıkça kilonun da artması, zekâ bölümü yükseldikçe başarının artması gibi.

2. Negatif Korelasyon:

İki değişken arasında ilişki varsa ve biri artıp diğeri de buna bağlı olarak azalıyorsa ya da biri azalırken diğeri artıyorsa (ters orantı varsa) negatif korelasyon vardır demektir. 0 ile -1 değerleri arasındaki sayılarla ifade edilir.
Mesela; kendine güvensizlik artıkça başarının azalması, dikkat arttıkça hata oranının azalması gibi.

3. Nötr Korelasyon:

İki değişken arasında hiçbir ilişkinin olmamasıdır. 0 rakamıyla ifade edilir.
Mesela; patates yemekle daha iyi araba kullanma arasında hiçbir ilişki yoktur.

Deneysel Yöntemler

Deney, olayların yapay olarak, araştırmacının hazırladığı koşullarda oluşturulmasıdır. Deneysel yöntemin temel amacı, davranışları neden-sonuç ilişkisinde incelemektir. Bunun için araştırmacılar öncelikle bir hipotez (varsayım, denence) oluşturmak zorundadır. Hipotez, doğruluğu bir araştırma ya da deney ile test edilmeye çalışılan öngörülere denir.

Psikolojide deneysel araştırmalarda genellikle birbiriyle eşleştirilmiş iki grup ele alınır. Bunlar; deney ve kontrol grubudur.

Deney Grubu:

Koşulların değiştirildiği ve bağımsız değişkenin uygulandığı (deneyin yapıldığı) gruptur.

Kontrol Grubu:

Koşullarına müdahale edilmeyen ve deney grubuyla karşılaştırma yapmak amacıyla kullanılan gruptur. Bu grupta doğal gözlem yapılır. Deney grubundan tek farkı bağımsız değişkenin olmamasıdır. Diğer şartlar bakımından deney grubuyla birebir aynıdır.

Deneyde iki türlü değişken vardır. Bunlar bağımsız ve bağımlı değişkendir.

Bağımsız Değişken:

Araştırmada etkisi incelenen değişkendir. Olayın nedenidir

Bağımlı Değişken:

Bağımsız değişkene bağlı olarak ortaya çıkan sonuçtur. Yani bağımsız değişkenden etkilenen faktördür.

Örnek; “Düzenli yapılan tekrar öğrenmeyi arttırır” öngörüsünü deney hipotezi olarak ele alırız.
Her bakımdan denk iki grup ele alırız. Birinci gruba müdahale ederek tekrar yapmalarını sağlarız. İkinci gruba ise hiç bir müdahale etmeyerek doğal gözlem yapılır. 1 aylık süre sonucunda iki gruba aynı soruların olduğu bir sınav yapılır. Sınav sonucunda birinci grubun daha başarılı olduğu gözlemlenir.

Deneyde müdahale edilen ve tekrarın yapıldığı (bağımsız değişkenin uygulandığı) grup olan birinci grup deney grubu, diğer grup ise kontrol grubudur. Deneyde etkisi incelenen ve sonucu etkileyen değişken tekrardır; bu nedenle bağımsız değişken tekrardır. Deneyde bağımsız değişkene yani tekrara bağlı olarak ortaya çıkan sonuç ise öğrenmenin daha iyi olmasıdır; bu nedenle bağımlı değişken de öğrenmenin daha iyi olmasıdır yani başarıdır.

Psikolojide Araştırma Yöntem ve Teknikleri Konu Testi